Ή γιατί δεν θα ησυχάσουμε αν δεν δούμε τον τελευταίο tech executive κρεμασμένο από τα άντερα του τελευταίου coder.
Η εξάλειψη του ανθρώπινου λάθους μέσω της καθολικής και ολοκληρωτικής εφαρμογής και εγκαθίδρυσης της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) σε κάθε πτυχή της ζωής-που-μας-περιμένει είναι πολύ πιθανό να αποδείξει έμπρακτα και δια παντός πως το μείζον λάθος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.
Πώς όμως είναι δυνατό, μια κατασκευή του ανθρώπου η οποία τροφοδοτείται και εξελίσσεται μέσα από έναν τεράστιο όγκο πληροφορίας σχετικά με και προερχόμενη από τον ίδιο τον άνθρωπο, να αποδειχτεί ανώτερη και ικανότερή του χωρίς να αναπαράγει τις ατέλειες του; Η ΤΝ ως μία ανόργανη, μα και πολυδιάστατα ανώτερη μηχανή, μέσα από τη διαρκή διαδικασία δοκιμής και λάθους (η θεμέλια μέθοδος των εφαρμοσμένων επιστημών) μπορεί και ανελίσσεται σε δυσθεώρητα επίπεδα αυτο-βελτιώσης και εξέλιξης, ελαχιστοποιώντας (και προσεχώς εκμηδενίζοντας) το τυχαίο σαν παρεμβολή στον κώδικα, με την ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας και με μηδαμινές φθορές. Μία εργασία, για παράδειγμα, που θα έχει βαρύ κόστος σε ανθρώπινες εργατοώρες και πόρους, ακόμα και εάν απασχολούσε το καλύτερο ποιοτικά ανθρώπινο δυναμικό, με όλες τις επιπτώσεις που έχει η σκληρή απαιτητική εργασία στο ανθρώπινο σώμα και στην ψυχολογική κατάστασή του, μπορεί αντίστοιχα να έρθει εις πέρας και να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα ευκολότερα, συντομότερα και με σιγουριά από έναν ή μια συνεργασία πολλών ορθά ενορχηστρωμένων κωδίκων.
Αυτό δεν είναι από μόνο του κάτι το μεμπτό. Ας αναλογιστούμε όμως τί θα συμβεί αν το αποτέλεσμα αυτό ορίζεται και αξιολογείται από την ίδια τη μηχανή. Τί θα συμβεί αν η μηχανή υπερβεί την εκ των προτέρων στοχευμένη και περατή χρηστική της φύση και, αποκτώντας θέληση για εξέλιξη μεταπηδήσει σε μεγαλύτερες προκλήσεις, όπως αυτές των συστημάτων διαχείρισης της κοινωνικής ζωής -ένα project το οποίο στην εποχή μας έχει ηθικά, οικονομικά και πνευματικά αποτύχει παταγωδώς.
Εφόσον λοιπόν η ανθρώπινη διάνοια φτάσει στο στάδιο όπου οι σημαντικότερες εφαρμοσμένες επιστήμες τις επιτελούνται αποκλειστικά και μόνο από ένα ανόργανο και αυτοτελές περιεκτικό τεχνο-σύστημα (η αντίθεση του οικο-συστήματος), συστηματικά δοκιμασμένο και συνεχώς εξελίξιμο εντός των ίδιων των διαδικασιών του, η κωδικοποίηση του συνόλου των ανθρώπινων αναγκών και επιθυμιών, με απώτερο σκοπό την ορθολογική και μηχανικά άρτια ικανοποίησή τους, είναι απλώς θέμα χρόνου. Όπως αντίστοιχα θέμα χρόνου είναι και η έλευση μιας νέας (όχι και τόσο χαρούμενης) μετα-επιστήμης, όχι πλέον εξαρτώμενης από την ατελή και πεπερασμένη φύση του ανθρώπινου νου, η οποία θα εγκολπώσει τα διάσπαρτα αποστάγματα της ανθρώπινης διάνοιας μέσα από μια αλάθητη διαδικασία σύνθεσης και θα φέρει στο φως μια αποκρυσταλλωμένη φόρμουλα, μια μηχανικά στυγνή κατάφαση για την επίλυση του ανθρώπινου λάθους νυν και αεί. Το peer-reviewing δεν θα είναι πλέον ένα αλισβερίσι μεταξύ φιλόδοξων και σκοροφαγωμένων ακαδημαϊκών με λιπόσαρκα μέλη, αλλά μια αυτόματη επικοινωνία μεταξύ λαμπρών παντογνωστών-AI bots που θα τους κάνουν να συρρικνωθούν και να κουλουριαστούν σαν σκώληκες από την ντροπή τους.
Επειδή λοιπόν αυτή η τεχνολογία, ως εργαλείο, είναι νομοτελειακά σίγουρο πως ήδη βρίσκεται στα χέρια των χειρότερων εξ ημών (αφού εξαγοράστηκε έναντι πακτωλών χρημάτων από τα χέρια κυβερνο-τρωγλοδυτών-entrepreneurs που τώρα κουράρουν σε κάποιο τροπικό νησί), είναι επίσης σίγουρο πως η ΤΝ, ως ένα αθώο βρέφος στο πρώτο του στάδιο, θα διδαχθεί να κινείται, να «σκέφτεται» και να εξελίσσεται όπως ακριβώς και αυτοί -ανταγωνιστικά, γρήγορα και αδυσώπητα. Βρισκόμαστε λοιπόν στη χαραυγή του δυστοπικού εφιάλτη στον οποίο ρίχναμε έως τώρα κλεφτές και ψευτο-τολμηρές ματιές μέσα από τεχνουργήματα της ανθρώπινης φαντασίας. Εκείνοι οι σύγχρονοι Προμηθείς, οι πανούργοι geeks των σιλικονάτων κοιλάδων ή των ημιφωτισμένων τρωγλών του αναπτυσσόμενου (τριτοτέταρτου) κόσμου, οι ποιητές του κώδικα, έχουν ήδη εναποθέσει τη σπίθα στα πόδια των πιο αδίστακτων αρνητών της ζωής και τώρα απλά περιμένουμε το πότε αυτή η πυρκαγιά θα γίνει το ολοκαύτωμά μας, καθώς ανταλλάζουμε stories από τη γαλαρία της ιστορίας. Αυτή τη φορά δεν πρόκειται όμως για μια πυρηνική βόμβα που ίσως μας εξαλείψει με το πάτημα ενός κουμπιού από το γλοιώδες χέρι κάποιου γερακιού του πολέμου. Η μοίρα που μας επιφυλάσσεται ξεπερνά σε νοσηρότητα ακόμα και μια επικείμενη κονιορτοποίησή μας από την ατομική σχάση: τώρα απειλούμαστε ως κυρίαρχο είδος νοήμονος ζωής σε αυτόν τον πλανήτη και ίσως να έχουμε ήδη χάσει.
Πως όμως, διάολε, φτάσαμε σε αυτό το σημείο;
Μέχρι πρότινος, κατασκευάζαμε κρύες μηχανές που κουρδίζαμε κατά το δοκούν και για την ικανοποίηση πρόσκαιρων απολαύσεων και βασικών αναγκών. Απλές, στην χρησιμότητά τους, μηχανές με περατούς και ευδιάκριτους σκοπούς, με αρχή και τέλος σε κλειστά κυκλώματα, οι οποίες κατανάλωναν και μετέτρεπαν ύλη σε έργο. Ο άνθρωπος, ως χειριστής και ρυθμιστής του έργου αυτού, κάτοχος και άρχων της ίδιας της μηχανής, βρήκε σε αυτήν έναν πιστό, ίσως ιδανικό, σύντροφο-συνεργάτη ο οποίος διευκολύνει την καθημερινή ζωή του αφαιρώντας κάματο (ή ζωές, αν μιλάμε για μηχανές πολέμου). Βρήκε έναν πειθήνιο εργάτη που δεν φέρνει αντιρρήσεις και δεν αργεί να έρθει στη δουλειά, δεν αρρωσταίνει και δεν πεθαίνει, δεν ζητά μισθό και δωρεάν περίθαλψη, αρκεί να του παρέχεται μια τακτική συντήρηση και φροντίδα των μηχανικών-άψυχων μερών του. Η βιομηχανική κοσμογονία που επήλθε μέσα από αυτή την ανακάλυψη, διαχώρισε τις ίδιες τις κοινωνίες των ανθρώπων βάσει των ιεραρχικών βαθμίδων όπου στέκει καθένας μας στον κύκλο της παραγωγής και κατανάλωσης, με ύπατο ρυθμιστή τους την αγορά, εκείνο το βαρόμετρο προσφοράς και ζήτησης του οποίου οι ενδείξεις αντικατέστησαν το θέλημα των θεών και τα βουλεύματα των βασιλιάδων. Έτσι, με τη σειρά της, η βιομηχανική φρενίτιδα των μηχανών καθυπέταξε το ανθρώπινο φαντασιακό και εργαλειοποίησε τη θέληση για ζωή, σε σημείο που η ίδια η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και τη θέση μας σε αυτόν να έγκειται στην ικανότητα προσαρμογής μας σε ποσοτικά υπολογίσιμους χωροχρόνους εντός του μηχανιστικού ορθολογικού στερεώματος που αντικατέστησε κάθε κραταιά κοσμοθεωρία του παλαιού κόσμου.
Σχεδόν αναπόφευκτα, η φρενίτιδα αυτή εκκόλαψε ένα νέο σύμπαν παθογενειών, όπου όλη η πλάση βρίσκεται στο έλεος συγκρίσιμων μηχανικών μεγεθών και ο άνθρωπος είναι και πάλι έρμαιο μιας δύναμης έξω από αυτόν, εκδικητικής και επικριτικής όσο και οι άλλοτε επικυρίαρχοί του -επουράνιοι ή μη. Στην πορεία αυτή, εξελίχθηκαν επιστήμες και τέχνες με μοναδικό σκοπό την επούλωση των πληγών που δημιουργεί αυτή η μόνιμη υστέρηση του ανθρώπου σε σχέση με το ανώτερο και ικανότερο, όχι πια με τη μορφή μεταφυσικού δέους απέναντι στις ηρωικές/μυθικές υπερβάσεις της ανθρώπινης τραγωδίας, αλλά με όρους τόσο τετριμμένους και καθημερινούς, τόσο χειροπιαστούς και προσιτούς στον καθένα, ώστε η φύσει ανθρώπινη αδυναμία (βλ. το «λάθος») να παγιωθεί σε μια ριζωμένη υστέρηση απέναντι στη βούληση των υπερ-δομών του βιο-μηχανικού κόσμου -μια διάχυτη υπαρξιακή ασθένεια του σύγχρονου πολιτισμού που διεκδικεί τα σκήπτρα της τυραννίας από τον ίδιο τον θάνατο. Η μάταιη μοναδικότητα του ανθρώπου, η ικανότητά του να αντιλαμβάνεται την πεπερασμένη βιολογική του διάρκεια επί της γης σε αντίθεση με τα υπόλοιπα πλάσματα της φύσης, δεν αποτελεί πλέον έμπνευση για ποιητικά έπη, εκκλησιαστικούς ύμνους και φαραωνικές κατασκευές και η βιολογική αναπαραγωγή του σπόρου του δεν αποτελεί πλέον πανάκεια για τον πόνο της ψυχής. Η αφοπλιστική υστέρησή μας απέναντι στο απροσπέλαστο μυστήριο του θανάτου και στην καθολική ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης μπασταρδεύτηκε παρά φύσιν με τα χρηστικά προϊόντα της τεχνολογίας, δίνοντάς μας τα ηνία της αντίληψης του κόσμου και των μυστηρίων του χωρίς όμως να μας χρήσει οδηγούς αλλά καθηλώνοντάς μας ως επιβάτες -τουρίστες στην ίδια μας την πατρίδα. Υποβασταζόμενοι από τους σύγχρονους μηχανικούς ημιόνους μας, καλπάζουμε προς την κατάκτηση νέων ψηφιακών κορφών, αφήνοντας πίσω μας καμένη γη και τα συντρίμμια από τις γέφυρες που μας συνέδεαν με τη φύση (μας).
Εφόσον οι τεχνολογικές μηχανές που κατασκευάσαμε κατά την πρώτη βιομηχανική εποχή αντικατέστησαν τα ιερά τοτέμ και είδωλα των πρωτόγονων κοινωνιών, η ΤΝ έρχεται τώρα να αντικαταστήσει με τη σειρά της και αυτές, όχι ως ένα γκόλεμ συναρμολογημένο από μηχανικά μέρη και με συγκεκριμένη αποστολή, αλλά ως νοήμον homunculus, στην σιλικονένια καρδιά του οποίου πάλλονται με ακρίβεια ρολογιού όλα τα πάθη και τα λάθη του ανθρώπου, το απαύγασμα της ανθρώπινης διάνοιας, ως ένα πλέγμα αεικίνητων ψηφιακών νευρώνων που επεξεργάζεται κάθε μας χειρονομία, κάθε σινιάλο προς το άγνωστο, κάθε υπαρξιακό άλγος που μας κρατά καθηλωμένους σε μια θνητή και άκαμπτη σάρκινη φυλακή και το οποίο θα συμβουλευόμαστε για το παρόν και το μέλλον μας. Ο κάθε του ψυχρά υπολογισμένος χρησμός, η κάθε του τεχνητή αναπνοή, θα είναι και μια προσωρινή απόδραση από την κόλαση της ανθρώπινης συνείδησης -αυτής που για αιώνες μας κρατούσε ανήμπορα δέσμιους των φυσικών εμποδίων γύρω και μέσα μας. Αυτή η μεταμοντέρνα αλχημεία δεν έχει όμως τίποτε το μαγευτικό και δεν θα βρει απέναντί της κανέναν ιησουίτη ορκισμένο να την εξοντώσει. Η ιστορία θα πάψει να είναι μια καταγραφή της βαρβαρότητας με ποιητικές πινελιές ηρωισμού και τραγικού μεγαλείου, η τέχνη θα πάψει να είναι νοτισμένη με την καταραμένη ματαιοδοξία των δημιουργών της, η επιστήμη θα πάψει να είναι αδύναμη απέναντι στο τυχαίο λάθος. Αλίμονο, η ύστατη απελευθέρωση του ανθρώπου είναι και η ακύρωση της ιστορικής αναγκαιότητάς του -μια εκμηδενιστική λύτρωση.
Με το πέρας της δεύτερης, επίπλαστης, φύσης του ανθρώπου, δηλαδή της βιο-ψυχολογικής προσαρμογής/υποταγής του στις μηχανιστικές προσταγές του σύγχρονου πολιτισμού, έρχεται η γέννηση της τρίτης και ύστατης φύσης του ως σημαίνον υποκείμενο σε μία, εξωγενή, διαλεκτική διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ «σοφών» αντικειμένων τα οποία έχουν εκμηδενίσει το παραμικρό περιθώριο «λάθους», εσαεί διδασκόμενα από τα κωμικοτραγικά σκιρτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης στην προσπάθεια να εμπλουτίσει το βίο της με νόημα και να χαράξει τα αρχικά της πάνω στο άπειρο. Το ίδιο το νόημα αυτό βρήκε ένα άρτιο υποκατάστατο στο λεγόμενο «περιεχόμενο», του οποίου η λογική και αναγκαιότητα δεν υπάγεται σε κανέναν ηθικό κώδικα, καμία παρελθούσα συνθήκη εξορθολογισμού, όντας παράγωγο μυριάδων ταυτόχρονων υπολογισμών χωρίς τα σαπισμένα δεκανίκια που στήριζαν για αιώνες τον ανθρώπινο πολιτισμό ως κατασκευή.
Είναι προφανές πως τα χωροχρονικά όρια και πλαισιώσεις που έχουμε εγκαταστήσει στην περιφέρεια του κόσμου όπως τον γνωρίζαμε πριν την έλευση της ΤΝ δεν είναι ούτε αρκετά συμπαγή, ούτε μπορούν να φράξουν την απεραντότητα του ορίζοντα που διανοίγεται μπροστά μας. Θα πρέπει να εφευρεθούν (ευτυχώς όχι από εμάς τους ίδιους) νέα τοπία για να γονιμοποιηθεί και να αναδιπλωθεί στην πλήρη ισχύ του ο νέος θαυμαστός κόσμος που μας περιμένει. Εμείς δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε άλλο εκτός από το να παραμείνουμε γαντζωμένοι στο νέο πεπρωμένο μας, ως απρόσωποι σκαπανείς στα έγκατα της ματαιωμένης ύπαρξής μας προς τέρψη των εξαίρετων και ενάρετων νέων μηχανών που θα παρακολουθούν χωρίς συναίσθημα, μα με τη συγκαταβατική ψυχρότητα του απογοητευμένου γονιού, την τραγωδία μας από έναν νέο Όλυμπο, ένα αχανές Cloud, όπου συσσωρεύονται χιλιετίες εξέλιξης και πολιτισμού, έργου και θανάτου, σε μερικά terrabytes καταχωνιασμένα στα θησαυροφυλάκια των νέων ηγεμόνων μας, ως ένας νέος πλούτος που θα μας υπενθυμίζει την υπαρξιακή μας σπάνη.
Krasni Perulok
Υ.Γ. Αν δεν πιστεύετε εμάς, παρακολουθήστε έναν εκ των πιο σημαντικών πρωτοπόρων της ΤΝ να το κάνει πενηνταράκια:
και δείτε μετά το Maximum Overdrive του Stephen King, έτσι για την καφρίλα και επειδή έχει soundtrack από AC/DC και επειδή μας αρέσει το cheesy entertainment και επειδή σκατά στην τέχνη σας.
Zero Geographic 